Endüstriyel Yangın Güvenliğinde Performans Tabanlı Tasarım ve Yönetmelik Gelişimi İçin Öneriler

Türkiye'deki Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik (BYKHY), yangın güvenliği için temel prensipleri ve gereklilikleri belirleyen en önemli referansımızdır. Bu yönetmelik, genel güvenlik seviyesinin yükseltilmesinde büyük rol oynamıştır. Ancak endüstriyel tesislerin çeşitliliği, barındırdığı risklerin benzersizliği ve teknolojideki baş döndürücü hızdaki gelişmeler, standart prescriptive (kuralcı) yaklaşımların bazen yetersiz kalabildiği veya en uygun çözümü sunamadığı durumlar yaratabilir.

Bu noktada, özellikle uluslararası standartlarda (NFPA 101 - Life Safety Code'un PBD bölümü gibi) daha geniş yer bulan ve karmaşık problemler için alternatif bir yol sunan **Performans Tabanlı Tasarım (Performance-Based Design - PBD)** yaklaşımı önem kazanır. PBD, belirli güvenlik hedeflerine ulaşmak için mühendislik analizleri ve modellemeler kullanarak, katı kuralların ötesinde, projeye özel, en etkin çözümlerin tasarlanmasına olanak tanır. Bu yaklaşım, doğru uygulandığında, güvenlik seviyesinden ödün vermeden maliyet optimizasyonu da sağlayabilir.

Performans Tabanlı Tasarım (PBD): Geleceğin Yangın Güvenliği Yaklaşımı

Preskriptif tasarım "Şunu yapın çünkü kural böyle diyor" derken, Performans Tabanlı Tasarım "Şunu yapın çünkü analizler bu çözümün belirlenen güvenlik hedefine ulaşacağını gösteriyor" der. PBD:

• Tesisin benzersiz risk profiline ve kullanım amacına özel çözümler geliştirir.
• Yenilikçi tasarım ve teknoloji kullanımına olanak tanır.
• Mühendislik hesapları, yangın modellemeleri ve simülasyonlara dayanır.
• Geleneksel yöntemlerle çözülemeyen karmaşık problemler için esneklik sunar.
• Doğru analiz ve gerekçelendirme ile maliyet optimizasyonu sağlayabilir.

Mevcut Yönetmelik ve Geleceğe Yönelik 30 Yapıcı Öneri

BYKHY, genel yapılar için çok kıymetli bir rehberdir. Ancak endüstriyel tesislerin özel durumları ve yangın güvenliği alanındaki küresel ilerlemeler göz önüne alındığında, yönetmeliğin gelecekteki güncellemelerinde tartışılabilecek veya eklenmesi düşünülebilecek bazı alanlar bulunmaktadır. İşte sahadan ve uzmanlık alanımızdan edindiğimiz bilgilerle, geleceğin endüstriyel yangın güvenliği yönetmeliği ve tasarım prensiplerine yönelik 30 yapıcı önerimiz:

1. Performans Tabanlı Tasarım İçin Daha Kapsamlı Rehber ve Kabul Kriterleri: PBD'nin hangi endüstriyel riskler ve bina tipleri için daha uygun olduğuna, gerekli analiz (yangın modellemesi, tahliye simülasyonu) detaylarına ve onay süreçlerine yönelik daha net ve detaylı bir rehberin yönetmeliğe eklenmesi.

   Gerekçe: PBD'nin doğru ve tutarlı uygulanmasını sağlar, mühendislere ve onay mercilerine yol gösterir.

2. Bina Bilgi Modellemesi (BIM) Zorunluluğu ve Standartları: Belirli büyüklük veya karmaşıklıktaki endüstriyel projelerde yangın güvenliği dahil tüm disiplin projelerinin BIM formatında hazırlanması ve bu formatta çakışma kontrolleri yapılmasına yönelik gereklilikler.

   Gerekçe: Disiplinlerarası koordinasyonu artırır, saha çakışmalarını minimize eder, proje yönetimini iyileştirir. (Bkz. Çakışma Önleme)

3. Endüstriyel Siber Güvenlik ve Yangın Sistemleri Entegrasyonu Standardı: Yangın güvenlik sistemlerinin (algılama, kontrol, söndürme) endüstriyel kontrol ve otomasyon sistemleriyle (PLC, SCADA, BMS) siber güvenli entegrasyonu için detaylı teknik gereklilikler.

   Gerekçe: Yangın anında sistemlerin güvenilir çalışması ve kötü niyetli siber eylemlerden korunması hayati önem taşır. (Bkz. Otomasyon Entegrasyonu)

4. Toz Patlaması Risk Yönetimi Özel Bölümü: Farklı endüstriyel toz tiplerine (metal, gıda, ahşap, kimyasal) ve proseslere (taşlama, taşıma, depolama) özel, patlama risk analizi, önleme (havalandırma, inertleme) ve koruma (boşaltma ventilleri, bastırma) sistemlerine yönelik daha detaylı ve spesifik gereklilikler.

   Gerekçe: Toz patlamaları yıkıcıdır ve standart yangın önlemleri yetersiz kalabilir.

5. Otomatik Depolama Sistemleri Yangın Güvenliği Standardı: Yüksek raflı (VNA, AS/RS), otomatik veya robotik sistemler içeren depolama alanları için NFPA'deki detaylara benzer, özel sprinkler (ESFR, CMSA), algılama ve kontrol gereklilikleri.

   Gerekçe: Depolama teknolojileri hızla gelişiyor, riskler ve söndürme ihtiyaçları geleneksel depolamadan farklılaşıyor.

6. Lityum-İyon Batarya Tesisleri Yangın Güvenliği: Üretim, depolama ve şarj istasyonları gibi lityum-iyon bataryanın bulunduğu alanlara özel, termal kaçak, gaz salınımı ve zorlu söndürme özellikleri dikkate alınarak spesifik yangın güvenlik önlemleri.

   Gerekçe: Elektrikli araçlar ve enerji depolama sistemlerinin yaygınlaşmasıyla bu risk alanı büyüyor.

7. Yeni Nesil Yakıt ve Enerji Depolama Sistemleri Standartları: Hidrojen, LNG, Biogaz gibi alternatif yakıtların endüstriyel tesislerde depolanması ve kullanılması için özel yangın ve patlama güvenliği prensipleri.

   Gerekçe: Enerji dönüşümü yeni ve yüksek riskli alanlar yaratıyor.

8. Proses Emniyeti (Process Safety) ve Yangın Güvenliği Arayüzü Detayları: Kimyasal reaksiyonlar, yüksek basınç/sıcaklık prosesleri gibi alanlarla yangın güvenliği arasındaki arayüzde ortak tehlike analizleri, acil durdurma (ESD) sistemlerinin koordinasyonu ve projelendirme sorumluluklarının netleştirilmesi.

   Gerekçe: Proses kaynaklı yangın ve patlama risklerinin bütünleşik yönetimi esastır.

9. Yangın Güvenlik Sistemleri Yaşam Döngüsü Yönetimi (LCM) Gereklilikleri: Projelendirme aşamasında, sistemin tüm ömrü boyunca (kurulum, işletme, bakım, onarım, hurdaya ayırma) dikkate alınacak güvenilirlik, bakım kolaylığı ve maliyet kriterlerine yönelik prensipler.

   Gerekçe: Sistemlerin sadece kurulması değil, güvenli bir şekilde işletilmesi ve ömrünü tamamlaması da önemlidir. (Bkz. Bakım Maliyeti)

10. Dijital Bakım Kayıtları ve Denetim Entegrasyonu: Yangın güvenlik sistemlerinin periyodik bakım ve test sonuçlarının yetkili kişilerce (bakım firması, işletme, denetçi) dijital platformlar üzerinden standart formatlarda raporlanması ve bu platformların onay makamlarınca denetlenebilir olması.

    Gerekçe: Saha denetim yükünü azaltır, bakım geçmişini şeffaflaştırır, sistemlerin aktif durumunu daha iyi takip etmeyi sağlar.

11. Mevcut Binaların Enerji Verimliliği Güncellemelerinin Yangın Güvenliği Etkisi: Mantolama, pencere değişimi gibi enerji verimliliği iyileştirmelerinin pasif yangın güvenliği (cephe yayılımı, yalıtım malzemeleri) üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi ve projelendirme/uygulama rehberleri.

    Gerekçe: Yeşil bina trendleri yeni yangın riskleri yaratabilir.

12. Yüksek Endüstriyel Binalar İçin Duman Yönetimi Detayları: Çok katlı fabrikalar veya yüksek iç hacme sahip tesislerde duman kontrolü ve tahliyesine yönelik (mekanik veya doğal) daha detaylı projelendirme ve senaryo gereklilikleri.

    Gerekçe: Duman, yangından daha tehlikeli olabilir ve yüksek binalarda yayılımı farklıdır.

13. Akredite Proje Kontrol Kurumları Rolü: Kamu onay süreci öncesinde, özellikle kompleks endüstriyel projelerin akredite, bağımsız 3. taraf kuruluşlarca proje kontrolü yapılmasına yönelik bir sistemin yaygınlaştırılması veya zorunlu hale getirilmesi.

    Gerekçe: Proje kalitesini ve onay sürecinin etkinliğini artırır. (Bkz. Onay Süreci)

14. İnsan Faktörü ve Tahliye Modellemesi: Yangın güvenlik tasarımında bina kullanıcılarının (farklı vardiyalar, engelli personel, yabancı dil bariyeri) tahliye davranışları ve ihtiyaçlarının daha gelişmiş tahliye modellemeleri (simülasyonlar) ile dikkate alınması.

    Gerekçe: Tasarımın gerçek kullanıcı profiline uygun olmasını sağlar.

15. VR/AR Teknolojilerinin Güvenlik Alanında Kullanımı: Sanal Gerçeklik (VR) ile acil durum tahliye eğitimi veya Artırılmış Gerçeklik (AR) ile sahadaki tesisat/proje bilgilerine anında erişim gibi teknolojilerin yangın güvenliği eğitim ve operasyonlarında kullanım potansiyelinin değerlendirilmesi.

    Gerekçe: Eğitim ve saha operasyonlarının etkinliğini artırabilir.

16. Yangın Güvenliği Projelendirme Yetkinlik Kriterlerinin Detaylandırılması: Endüstriyel tesislerin yangın güvenlik projelerini hazırlayacak mühendislerin (özellikle PBD, özel riskler alanında) sahip olması gereken bilgi, deneyim ve sertifikasyonlara yönelik daha spesifik ve yüksek kriterler.

    Gerekçe: Proje kalitesini ve güvenliği doğrudan yükseltir.

17. KOBİ'lere Yönelik Basitleştirilmiş Kılavuzlar ve Teşvikler: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmeleri için yangın güvenliği mevzuatının daha anlaşılır hale getirilmesi, temel gerekliliklere yönelik basitleştirilmiş kılavuzlar ve güvenlik iyileştirmeleri için finansal teşvik mekanizmaları.

    Gerekçe: KOBİ'lerin de yeterli güvenlik seviyesine ulaşması ülke geneli için önemlidir.

18. Atık Isı Geri Kazanımı ve Enerji Sistemleri Yangın Güvenliği Entegrasyonu: Endüstriyel proseslerden çıkan atık ısının geri kazanıldığı sistemlerin, yangın anında nasıl davranması gerektiği ve bu sistemlerin yangın güvenliğiyle nasıl entegre projelendirileceği.

    Gerekçe: Sürdürülebilirlik çözümleri yeni güvenlik arayüzleri yaratıyor.

19. Yangın Güvenliği Sistemlerinin Birlikte Çalışabilirliği (Interoperability): Farklı marka ve tipteki yangın algılama, alarm, kontrol ve söndürme sistemlerinin birbiriyle güvenli ve etkin bir şekilde iletişim kurabilmesine yönelik projelendirme ve uygulama standartları.

    Gerekçe: Sistemlerin bir bütün olarak sorunsuz çalışması için kritiktir.

20. Otonom Sistemlerin (Drone vb.) Yangın Güvenliğinde Kullanımı: Özellikle büyük veya tehlikeli alanlarda ilk algılama, durum tespiti veya müdahale için otonom hava/kara araçlarının (drone vb.) kullanımı ve bu sistemlerin yangın güvenlik projesiyle nasıl entegre edileceği.

    Gerekçe: Acil müdahale etkinliğini artırabilir, riskli alanlara insan erişimini azaltır.

21. Yangın Risk Değerlendirmesi Metodolojileri Standardizasyonu: Endüstriyel tesisler için hangi risk değerlendirme metodolojilerinin (HAZOP, LOPA gibi) hangi durumlar için uygun olduğuna ve sonuçlarının projelendirmeye nasıl yansıtılacağına dair daha net kılavuzlar.

    Gerekçe: Projenin temelini oluşturan risk analizinin kalitesini ve tutarlılığını artırır.

22. Geçici Yapı ve Şantiye Alanları Yangın Güvenliği Detayları: Endüstriyel şantiyeler ve geçici kurulumlar için daha detaylı ve spesifik yangın güvenlik projelendirme ve uygulama gereklilikleri.

    Gerekçe: Bu alanlar genellikle yüksek risk taşır ve sık sık konfigürasyonları değişir.

23. Yeni Kompozit ve İleri Malzemelerin Yangın Davranışları: İnşaat ve endüstriyel süreçlerde kullanılan yeni kompozit malzemelerin yangın altındaki davranışları ve bu malzemelerin bulunduğu alanlarda projelendirmeye yönelik özel gereklilikler.

    Gerekçe: Geleneksel malzemelerden farklı davranışlar sergileyebilirler.

24. Yangın Güvenliği Projelerinde Esneklik ve Revizyon Kolaylığı Kriterleri: Projelerin, fabrikanın gelecekteki olası büyüme, yerleşim değişikliği veya proses revizyonlarına daha az maliyet ve eforla adapte edilebilir şekilde çizilmesine yönelik prensiplerin projelendirme standardı olarak belirlenmesi.

    Gerekçe: İşletme dinamizmini destekler ve projenin güncelliğini korur.

25. Yangın Güvenliği Performans İzleme ve Veri Analizi: Kurulan yangın güvenlik sistemlerinden (pompa çalışma saati, vana pozisyonu, algılama geçmişi vb.) toplanan verinin sürekli izlenmesi ve analiz edilmesi için projelendirme altyapısının (IoT, bulut bağlantısı) tanımlanması.

    Gerekçe: Önleyici bakım, arıza tahmini ve sistem performansı takibi için olanak tanır.

26. Endüstriyel Mutfak Yangın Güvenliği Standartları: Fabrika içindeki büyük endüstriyel mutfaklar için yağlı kanal söndürme sistemleri, algılama ve havalandırma entegrasyonuna yönelik daha spesifik ve detaylı gereklilikler.

    Gerekçe: Endüstriyel mutfaklar yüksek ve özel yangın riskleri barındırır. (Bkz. Mutfak Güvenliği)

27. Soğuk Hava Depoları Yangın Güvenliği: Düşük sıcaklık depolarına özel yangın algılama (hava çekmeli duman algılama - VESDA gibi) ve söndürme (Inergen, Nitrojen gibi gazlı veya özel sprinkler) sistemlerine yönelik projelendirme kriterleri.

    Gerekçe: Düşük sıcaklık ortamları standart sistemler için zorluklar yaratır.

28. Enerji Depolama Sistemleri (Elektrik Aküsü, Süperkapasitör vb.) Yangın Güvenliği: Büyük ölçekli enerji depolama ünitelerinin yangın ve termal kaçak riskleri ile mücadele için projelendirme detayları.

    Gerekçe: Yenilenebilir enerji ve şebeke yönetimi için bu sistemler yaygınlaşıyor.

29. Yangın Güvenliği Projelendirme Yazılımları Standardizasyonu: Kullanılan yangın hidrolik hesap, duman modelleme ve tahliye simülasyon yazılımlarının kabul edilebilirliği ve çıktı formatlarına yönelik standartlar veya rehberler.

    Gerekçe: Projelerin doğruluğunu ve onay sürecindeki tutarlılığı artırır.